Balanslaşdırılmış
Göstəricilər Sistemi (Balanced
Scorecard) və KPİ
İdarə etmə
qərarlarının verilməsi zamanı rəhbərlər müxtəlif və böyük həcmdə məlumatlardan istifdə etmək
məcburiyyətindədir. Müxtəlif struktur
bölmələri öz sahələri üzrə qarşılaşdıqları problemləri və hədəflərin icrası
haqqında müstəqil şəkildə şirkət rəhbərliyini məlumatlandırır. Nəticədə verilmiş qərarların səbəb- nəticə
əlaqələsi pozulur , bir sözlə qeyri effketiv idarəetmə qərarlarının verilməsinə
səbəb olur.
90-cı illərin
əvvəlində Devid Norton və Robert Kaplan tərəfindən –yeni Strateji idarəetmə
medeli –Balanslaşdırılmış göstəricilər sistemini (Balanced Scorecard) təqdim etdilər.
İfadə olaraq “Balanced”- balanslaşdırma
mənsaını verir. “Scorecard”-Qolf oyununda oyunçu üçün tələb olunan məlumatları
sıxılmış şəkildə kiçik kartlarda istifadəsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Hədəflərə nail olmaqda BSC-nin rolu!
Balanslaşdırılmış göstəricilər sisteminin əsas
ideyası- Rəhbərliyi qərar vermək üçün tələb edilən əsas məlumatları strukturlaşdırılmış təqdim
etməkdir. Bu məlumatlar bir tərəfdən yığcam digər tərəfdən şirkətinin fəaliyyətini
əks etdirəcək şəkildə olmalıdır
Ənənəvi olaraq Rəhbərləri şirkəti əsasən maliyyə
nəticələrinə istiqamətlənərək idarə edirlər. Təsəvvür edək: Maliyyə direktoru
maliyyə ilində gəlirin 30 % artdığını bildirir. Düşünmək olarkı hər şey çox
qaydasındadır. Əgər dərin analiz etsək görərik ki, Debitor borcların
yığılmasına problemlərin olduğunu, distribyutorların rəqiblərlə əməkdalığının
intensivləşdiyini, müştəri məmnuniyyətinin aşağı düşdüyünü müşahidə edə
bilərik, Maliyyə direktoru isə işdən ayrılmaq haqqında müraciət göndərib . Bir
sözlə şirkətin ancaq maliyyə nəticələri əsasında idarə edilməsi Avtomobilin
ancaq arxa güzgələrinə baxaraq idarəedilməsinə bənzəyir.
Balanslaşdırılmış Göstəricilər sisteminin ənənəvi şəkildə
bir-biri ilə qarşılıqlı şəkildə əlaqəli olan dörd blokdan ibarətdir.
·
Maliyyə/İqtisadiyayt
·
Müştəri/Bazar
·
Biznes proseslər
·
Təlim və İnkişaf/İnfrastruktur və
Əməkdaşlar
Belə olduqda müəssisə rəhbəri təyyarə pilotu
kimi qarşısında “Alətlər paneli” əsasında təyyarəni idarəetdiyi kimi
müəssisəninin fəaliyyətini idarə edir. Balansalaşdırılmış göstəricilər
sisteminin əsas prinsiplərindən biri –Ölçülə bilmə prinsipidir. Şirkətin
fəaliyyəti üçün önəmli olan bütün faktorlar bu və ya digər şəkikdə ölçülməli və
göstəricilər şəklində rəhbərliyə təqdim edilməlidir. Konsepsiyanın devizi -"If you can't
measure it, you can't manage it" (Əgər sən onu ölçə bilmirsənsə sən onu idarə edə bilməzsən)
BSC-də istifadə edilən maliyyə perspektivi bir qayd olaraq “Gecikmiş” göstərici hesab edilir. Beləki
Maliyyə nəticələri əldə edildikdən sonra reaksiya vermək artıq gecdir. Ancaq digər perspektivlər –“Müştəri”, “Biznes proses “ və “Təlim və
inkişaf” erkən göstərici hesab edilir.
BSC-modeli
çərçivəsində qeyd edilmiş 4 perspektiv bir biri ilə strateji səbəb nəticə
əlaqəsi ilə bağlıdır.
İdarəetmə qərarları verərkən ancaq
maliyyə nəticələrinə əsaslanmayıb, şirkətə bazarda təsir göstərən digər
faktorları nəzərə alıb qərarların verilməsi Balanslaşdırma (Balanced
) ideyasının əsasında durur.
Maliyyə(İqtisadiyyat)
Perspektivi
BSC-korporativ strategiya və
maliyyə hədəfləri arasında əlaqəni təmin etməklə fəaliyyətin effektivliyinin
artırır
Maliyyə hədəfləri biznesin bu və ya digər tsikldə olmasında asılı
olaraq bir birlərindən köklü şəkildə fərqlənə bilər. Biznes strategiya nəzəti
olaraq bir necə strateji inkişaf növləri təqdim edir-Bazar payının aqresiv
şəkildə artmasında tutmuş, bazardan ayrılma və ya həmir bazarda fəaliyyətin
tamamilə dayandırılamsı
·
İnkişaf
·
Sabit vəziyyət
·
“Məhsul” yığımı
Bir qayda olaraq şirkətin fəaliyyəti üçün əsas olan və qərar vermık
üçün dəyər qatan əsas göstəriciləri özündə əks etdirir
Müştəri (Bazar)
Perspektivi
Müştəriyə eləcədə bazara
istiqamətlənmiş hədəf və göstəricilərdən ibarətdir.
Müştəri perspektivini ölçmək üçün
·
Bazar payı
·
Yeni müştəri sayı
·
Müştəri məmnuniyyət
indeksi kimi göstəricilərdən istifadə
edilir.
Biznes Proses Pespektivi
Şirkıtin fəaliyyət
göstərdiyi sektorda aslı olaraq effektivliyini və müştəri məmnuniyyətini
artırmaq üçün görülən işləri və proseslərin effektivliyinin artırılmasına
istiqamətlənmiş hədəfləri özündə əks etdirir.
·
Bu göstəricilərə
·
Yeni məhsulun
layhələndirmə müddəti
·
Məhsulun hazırlanma
müddəti
·
Proseslərin
avtomatlaşdırılma indeksi
·
Proseslərin maliyyəti
kimi göstəriciləri misal gösərmək olar
Təlim və
İnkişaf/İnfrastruktur və Əməkdaşlar
Şirkətin qarşısına
qoyulmuş strateji hədəflərin icrasına istiqamətlənmiş infrastruktur, personal
və digər boşluqların aradan qaldırılamsını təmin edən göstəricilər
qruplaşdırılır.
Bu göstəricilərə
·
İT infrastrukturun
effektivlik indeksi
·
İR xərclərinin həcmi
·
Daxili müştəri
məmnuniyyəti kimi göstəriciləri aid etmək olar.
Səbəb-
nəticə əlaqəsi BSC-də strategiyanın hazırlanması zamanı istifadə edilir.
BSC-modeli çərçivəsində strategiyanın hazırlanması –Hansi
maliyyə nəticələri bizi və səhmdarlar üçün məqbul sayıla bilər ?
(Maliyyə/İqtisadiyyat) sualına cavabla başlayır . İkinçi sual: Qarşımıza
qoyduğumuz maliyyə hədəflərinə çatmaq üçün müştərilərimizin gözündə rəqiblərimizlə müqaisədə necə təəssürat
yaratmalıyıq ? (Müştəri/Bazar perspektivi). Üçüncü sual: Qarşımıza
qoyduğumuz hədəflərə çatmaq üçün proseslərimiz necə olmalıdır? (Daxili
biznes proseslər). Sununcu sual: Biznes
Proseslər və prosesləri optimallaşdırmaq üçün hansı infrastruktura və personala
sahib olmalıyıq ?) (Təlim və İnkişaf/İnfrastruktur və
Əməkdaşlar).
Nümunə: Müştəri/Bazar perspektivi üzrə
Strateji
Hədəflər
|
İndiqatorlar(KPİ)
|
1. Satış həcminin artırılması
|
·
Azərbaycan bazarı üzrə satış
·
Türkiyə bazarı üzrə satış
·
Satışın artım tempi
|
2. Bazar payının artırılması
|
·
Azərbaycanda şirkətin bazar payı
·
Türkiyədə şirkətin bazar payı
·
Şirkətin fəaliyyət göstərdiyi
regionlarda ümumi bazar payı
|
3. İmicin yaxşılaşdırılması
|
·
İlik tanınma indeksi
·
Alternativ məhsul üzrə secilmə
indeksi
|
4. Müştəri məmnuniyyətinin artırılması
|
·
Müştəri məmnuniyyət indeksi
·
Təkrar satışların həcmi
·
Təkrar satışların sayı
|
Balanslaşdırılmış
göstəricilər sistemi bir qayda olaraq tətbiq edildiyi halda şirkətin bütün
srukturlarının və əməkdaşlarının bir məqsəd və hədəf uğrunda fəaliyyətini təmin
edən ən effektiv sistemdir. Sistem tətbiq edən
halda qərb və yerli şirkətlərin
şirkətlərinin təcrübəsi sistmein effeltiv olduğuna əsas verir.
“Parçala və İdarəet”- ağıllı qaydadır; ancaq “Birləşdir və
istiqamətləndir” daha yaxşıdır.
İohann Volfqanq fon Göte
